Psycholoog Geertje van Daalen ontdekte dat sociale steun helpt die stress te verminderen en goed is voor de gezondheid. Daarbij hebben mannen baat bij steun van de leidinggevende, terwijl vrouwen meer profiteren van de steun van collega’s.
Het is niet altijd makkelijk de juiste balans te vinden tussen werk en privé. Zorgen om kinderen of huishouden kunnen op het werk door het hoofd spelen. Spanningen van het werk kunnen de sfeer thuis negatief beïnvloeden. Wanneer stress over thuis het werk verstoort of andersom is sprake van een werk-thuis conflict. Soms is spanning het belangrijkste aan het conflict, iemand piekert over zaken thuis of op het werk, soms is het conflict gerelateerd aan tijd. Het werk eist zoveel tijd op dat meegaan met het kind naar de sportclub of ’s avonds voorlezen niet meer lukt. Of in de pauze moeten snel even boodschappen gedaan worden.
Aandacht
Arbeids- en organisatiepsycholoog Geertje van Daalen onderzocht hoe sociale steun, werk-thuis conflict en welzijn (inclusief gezondheid) met elkaar samenhangen. De belangrijkste conclusie van haar promotieonderzoek is dat sociale steun de stress, die wordt veroorzaakt door het werk-thuis conflict, vermindert. Bovendien heeft de steun een positieve invloed op de gezondheid van werknemers. Onder sociale steun verstaat Van Daalen de steun van collega’s, leidinggevende, partner, familie en vrienden. “Vooral emotionele en praktische steun zijn belangrijk”, zegt ze. “Aandacht en zorg, een luisterend oor of feitelijke hulp, een collega die je een lift geeft als je auto het niet doet. Andere vormen van steun zijn waardering en feedback op hoe je je werk doet. Ook de informatie krijgen die je nodig hebt om je werk goed te doen, neemt spanning weg. Wie geen grip heeft of tegen zaken aanloopt die hij niet kan veranderen, krijgt juist meer last van stress. Dat blijkt uit alle stressonderzoeken.”
Wederkerigheid
Van wie de steun komt, heeft op mannen en vrouwen een verschillende uitwerking. Bij mannen nam het werk-thuis conflict af als ze steun kregen van een leidinggevende, terwijl het conflict bij vrouwen juist toenam. Zij hadden meer aan steun van collega’s. Van Daalen: “Waarschijnlijk heeft dat te maken met de structuur van sociale steun, die wederkerigheid in zich draagt. Het gaat om uitwisseling. Vrouwen tegen wie de leidinggevende zegt dat ze eerder naar huis mogen vanwege een ziek kind, kunnen moeilijker iets terugdoen omdat ze meestal parttime werken. Door het gevoel dat ze tijd moeten inhalen, ontstaat nieuwe spanning.”
Schakelen
Vrouwen ervaren niet alleen het nadeel van parttime werken. “Om zich gezond en gelukkig te voelen, moeten ze het hoofd bieden aan stressfactoren uit zowel werk- als thuisdomein”, aldus Van Daalen. “Een veel gehoorde klacht van vrouwen is, dat ze meer moeten schakelen tussen werk en thuis.” Het welzijn van mannen daarentegen hangt hoofdzakelijk samen met werkgerelateerde factoren. Vrouwen hebben meer redenen om zich zorgen te maken over omstandigheden thuis, zo legt de onderzoekster uit, omdat ze meestal verantwoordelijk zijn voor het huishouden en zorgtaken. Want Nederland mag veel tweeverdieners kennen, meestal werkt de vrouw parttime en de man fulltime en hebben stellen expliciet of impliciet de afspraak, dat de vrouw voor huishouden en kinderen zorgt.
Ziek
Uit het onderzoek blijkt dat werkende vrouwen meer gezondheidsklachten hebben. “Vrouwen kiezen zelf voor de combinatie werk én gezin. Zo hebben ze beide werelden”, verklaart Van Daalen. “Paradoxaal genoeg voelen ze zich gelukkiger en tevredener over hun leven, terwijl het ze ook in de problemen brengt. Wie zich continu zorgen maakt over taken en verantwoordelijkheden thuis, loopt meer risico emotioneel uitgeput te raken en ziek te worden. Als een vrouw thuis nog werk moet doen, blijft het huishouden liggen. Bij mannen niet. Hoewel ze parttime werken, maken vrouwen over het algemeen meer uren.” Werk mee naar huis nemen, hoeft op zich niet erg te zijn. “Het kan heerlijk rustig zijn of prettig om ’s avonds te werken, zodat je ’s middags met je kind kan zijn. Het conflict ontstaat als je week in week uit thuis werkt, omdat het werk niet af komt.”
Praten
Van Daalen pleit ervoor dat organisaties meer gebruik maken van sociale relaties op het werk. Zo kunnen ze positieve invloed uitoefenen op welzijn van hun werknemers. “Dat zit in heel simpele dingen, zoals gelegenheid bieden om ervaringen uit te wisselen. Even praten, blijkt zinvoller dan we hadden gedacht. Je komt er op deze manier achter dat je niet de enige bent die moeite heeft werk en gezin te combineren. Dat lost je problemen niet op, maar het lucht wel op.” Werken in een team geeft ook de vorm van steun, die zowel vrouwen als mannen goed doet. Verder denkt ze dat het zeker vrouwen helpt om ergens samen met collega’s aan te werken. “Je hoeft dat werk niet thuis te doen, het kan prettiger zijn het op school te doen en elkaar te helpen bij dingen die je moeilijk vindt.”
Mantelzorger
Leidinggevenden doen er ook verstandig aan om alert te zijn op de privé-situatie van de medewerker. Het werk-thuis conflict is een factor om rekening mee te houden. Oog hebben voor het individu is daarbij volgens Van Daalen het belangrijkste, want de effecten zijn niet voor alle mannen en vrouwen hetzelfde en het conflict speelt niet alleen bij werknemers met een gezin. Wie mantelzorger is voor zijn ouders of alleen leeft, kan er ook last van hebben. Dat begrip van leidinggevenden op vrouwen een averechts effect kan hebben, mag hen er niet van weerhouden eventuele spanningen ter sprake te brengen. “Het gaat om bewustwording, goed letten op signalen, gewoon vragen naar wat helpt. Hoe regel je de dingen thuis? Kunnen we iets voor je doen? Natuurlijk vraag je alleen naar wat effect kan hebben op het werk. Maar als je niets vraagt, weet je niets en kan je ook niets doen. Een leidinggevende kan het werk-thuis conflict niet oplossen, maar er wel voor zorgen dat het minder wordt. Alleen al de aandacht vermindert stress.”
Meer informatie
Geertje van Daalen promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op het proefschrift ‘Social Support, does it make a difference? Ze werkte als onderzoeker bij OSA Institute of Labour Studies en is nu manager van een instelling voor kinderopvang. Het volledige proefschrift kunt u bestellen met ISBN 978 90 8891 032 6.
