De coronapandemie heeft ertoe geleid dat het aanbieden van regulier onderwijs een tijdlang niet mogelijk was. Schoolbestuurders en directeuren hebben in korte tijd samen met hun docententeams onderwijs op afstand mogelijk gemaakt en gefaciliteerd. De focus kwam te liggen op het primaire proces: lessen door laten gaan voor de leerlingen. Ondanks dat de pandemie inmiddels voorbij is, is het geen verzekering dat onderwijs op afstand iets van het verleden is. Onderwijs op afstand kan ook onderdeel vormen van het reguliere onderwijsproces. Welke vraagstukken zijn er in dat geval belangrijk voor bestuurders, HRM en directies in de aansturing van de docententeams? Onderstaand komt een aantal aspecten aan de orde met vragen die hierbij horen en we eindigen met een opsomming van websites waar u meer informatie kunt vinden over het aanbod van verschillende partijen op het gebied van onderwijs op afstand.

Leestip: Ontwikkelingen in online lesgeven en formatief handelen volgen elkaar in rap tempo op. Wat leren we hiervan? Gooise schoolleiders starten met ondersteuning van Schoolinfo een onderzoek: Hoe biedt de digitale ontwikkeling kansen voor het anders inrichten van ons onderwijs en het borgen/verduurzamen van ontwikkeling (ook als de scholen fysiek weer open kunnen)? Bekijk de rapportage De praktijk van online leren in het Gooi - augustus 2020.

Technische aspecten

Werken binnen een digitale omgeving is werken met uitdagingen. In een uitzonderlijke situatie waarin op locatielesgeven niet mogelijk is, moeten alle deelnemers op afstand het onderwijs volgen en begeleiden.

• Is er voldoende servercapaciteit om alle deelnemers dagelijks te laten werken binnen de leeromgeving?
• Hoort bij onderwijs op afstand de dezelfde didactiek als in de normale onderwijsvisie?
• Van welke digitale mogelijkheden maken de docenten gebruik?
• Zijn deze programma’s technisch veilig om te gebruiken?
• Hebben alle leerlingen de mogelijkheid en devices om deel te nemen aan het onderwijsproces?
• Welke onderdelen bieden wij centraal aan en welke zijn op afroep beschikbaar voor de gebruikers op een zelf te kiezen moment?
• Bestaat het aanbod aan onderwijs volledig uit online contact en hoeveel studiebelasting hoort hier dan bij?
• Hoe organiseer je feedback aan leerlingen en de mogelijkheid om vragen te stellen?

Ontwikkelen en professionaliseren

Vaksecties zijn belangrijk in de ontwikkeling van de lesstof voor hun eigen vak.

• Gaan docenten voor alle eigen klassen onderwijs/lessen ontwikkelen of kiest men voor de verdeling van leerlagen of leerlijnen?
• Hoe vangen wij uitval van zieke collega’s op binnen een team/sectie?
• Bij het ontwikkelen hoort ook direct professionaliseren, hoe zorgen wij ervoor dat collega’s gedurende dit traject van en met elkaar kunnen leren?
• Welke afspraken maken wij over de lesstof die de komende tijd aangeboden gaat worden?
• Hoe zorgen wij ervoor dat de lat op de juiste hoogte gelegd wordt zodat zowel leerlingen alsook docenten uitdaging, haalbaarheid en participatie in het proces ervaren?
• Welke competenties zijn er al binnen de school aanwezig en verwachten wij dezelfde competenties van iedereen?
• Op welke wijze maken wij gebruik van de verschillende competenties en hoe maken wij de impact meetbaar?
• Zijn alle schoolvakken mogelijk met afstandsonderwijs en zijn er collega’s die bij andere vaksecties/collega’s kunnen ondersteunen.
• Welke rol is er voor het onderwijsondersteunend personeel in het primaire proces en bij ontwikkeltaken?

Sociale interactie

Ons onderwijs is ingericht op sociale interactie, samenwerkend leren en ervaren van successen tijdens het leerproces.

• Hoe zorgen wij ervoor dat sociale interactie mogelijk gemaakt wordt en dat leerlingen en docenten successen ervaren en samenwerking gestimuleerd wordt?
• Hoe is de persoonlijke situatie van leerlingen en docenten? Welke belastbaarheid is hierbij mogelijk?
• Hoe werken wij als docententeam samen rekening houdend met ieders persoonlijke situatie? Thuiswerken en zelf schoolgaande kinderen hebben is een hele andere situatie dan net afgestudeerd geen kinderen en wel of geen partner.
• Hoe zorgen wij ervoor dat docenten een uitlaadklep hebben om successen en frustraties te uiten?
• Deeltijders die op meerdere scholen werken, werken ook meerdere kaders. Welke kansen en belemmeringen levert dit op?
• Hebben de leerlingen de mogelijkheid om te voldoen aan de verwachtingen van de school?
• Hoe gaan wij om met leerlingen die het onderwijsproces niet kunnen volgen om welke reden dan ook?
• Hebben wij ook op sociaal emotionele wijze aandacht voor leerlingen en docenten?

Maatschappelijke opdracht

Naast het verzorgen van lessen hebben scholen ook een maatschappelijke opdracht. Vaak zijn deze in het primaire proces verankerd. Denk maar aan studie- en loopbaankeuze, passend onderwijs en de zorg aan zorgleerlingen.

• Hoe zorgen wij ervoor dat ook deze leerlingen geboden krijgen wat ze nodig hebben?
• Op welke wijze blijven wij in contact met de ouders en verzorgers en wat verwachten wij van hen?
• Ouders en leerlingen hebben specifiek gekozen voor een bepaalde school of onderwijsconcept. Hoe geven wij vorm aan deze manier van onderwijs?
• Is het onderwijsaanbod dat wij aanbieden door de leerling te volgen of is er hulp van ouders nodig?
• In hoeverre kun je dit van de ouders verwachten en kunnen ouders hieraan voldoen? Wat betekent dit voor de participatie van ouders?

In balans

De afgelopen jaren hebben scholen al geëxperimenteerd met het verzorgen van lessen op afstand. Daarbij is gebleken dat drie factoren in balans dienen te zijn, namelijk:

1. de dialoog tussen leerkracht, leerling en leerlingen onderling;
2. de structuur van het onderwijsprogramma dat nodig is voor een optimale leeropbrengst en
3. de mate van autonomie en zeggenschap van leerlingen over hun eigen leren.

Verschillende methodieken zijn toegepast om onderwijs op afstand mogelijk te maken met behulp van ict. Je kunt bijvoorbeeld gebruik maken van online leeromgevingen, videoconferencing, videolessen, virtual classrooms, of een webchair.

Kennisnet
Kennisnet bundelt nu de verschillende initiatieven om leren op afstand mogelijk te maken voor het vo op www.vo.lesopafstand.nl. In het stappenplan voor het vo staat kort omschreven welke stappen doorlopen moeten worden:

Stap 1: Zijn de randvoorwaarden op orde?
Stap 2: Plan het onderwijs
Stap 3: Richt ICT mogelijkheden in om samen te werken en te leren
Stap 4: Volg de ontwikkelingen, landelijk en op school, en stel bij waar nodig

Lees het stappenplan op www.vo.lesopafstand.nl. Dit stappenplan wordt regelmatig bijgesteld.

Leraar 24
Leraar 24 biedt actuele informatie over het onderwijs op afstand. Op Leraar24 vind je ook tips over hoe je een videoles opzet. Ervaringsdeskundigen vertellen over de mogelijkheden en werkwijze van videolessen. Bovendien kun je op leraar24 ook voorbeelden vinden van videolessen, zoals:

• Flipping the classroom
• Ondersteun je les met educatieve videos
• In vijf stappen een goede lesvideo maken

Lees ook de tips en tools voor onderwijs op afstand.

Leraar.nl
Op leraar.nl vindt u inspirerende voorbeelden over hoe andere scholen omgaan met onderwijs op afstand. 

Open Universiteit
De Open Universiteit wil graag docenten van andere onderwijsinstellingen helpen bij het online brengen van hun onderwijs. Daartoe lanceert zij de webpagina Digitale Didactiek - Open Universiteit over online didactiek.

Innovatieimpuls in Onderwijs: Videolessen
Videolessen was een van de vijf experimenten van de Innovatieimpuls in Onderwijs tussen 2009-2016. Docenten ontwerpen het onderwijs met behulp van videolessen zelf samen met hun collega’s van andere scholen. Met het ontwikkelen van de Videolessen wilde men met de inzet van nieuwe technologie beter onderwijs geven en gelijktijdig leraren professionaliseren. Lees meer Innovatieimpuls: videolessen

Project Urway
Het Nederlandse project Urway was een vorm van tijds- en plaatsonafhankelijk gepersonaliseerd leren gebaseerd op het Engelse Notschool.net project. Het project is in 2010 stopgezet omdat het organisatorisch en financieel niet haalbaar was. Wel heeft het een aantal bruikbare tips opgeleverd:

• Om dynamiek te krijgen op een online platform moeten er voldoende leerlingen meedoen.
• Werk met bestaande content, dat bespaart veel tijd.
• Naast het online contact, is het goed als de leerling ook face-to-face contact heeft met een coach.
• De coach moet ook online sociaal vaardig zijn om het online gedrag van de leerling te duiden.
• Een goede leraar voor de klas is niet per se geschikt als online coach of expert. Als expert heb je in een online omgeving minder regie en moet je meer een coachende rol aannemen.

Lees het artikel op de site van NRO.

Edualdo
Voor leraren is Edualdo.nl de plek waar zij elkaar online kunnen ontmoeten en vragen en antwoorden met elkaar kunnen delen over thema’s zoals afstandsonderwijs, examinering, toetsing, digitale didactiek, coaching en mentoraat.

​