Inventarisatieonderzoek onderwijstijd voortgezet onderwijs

Betreft: Inventarisatie naar hoe onderwijstijd in de praktijk wordt ingevuld
In opdracht van: ministerie van OCW
Uitgevoerd door: ReasearchNed
Datum: september 2024

In opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft ResearchNed een inventarisatieonderzoek uitgevoerd naar de invulling van onderwijstijd (tijd waarin leerlingen onderwijs volgen) in het voortgezet onderwijs.

In het Werkplan Samen voor het beste onderwijs, dat in 2022 is opgesteld, is aangekondigd dat er een inventarisatie komt van de wijzen waarop de ruimte in de onderwijstijd in de huidige praktijk wordt ingevuld. Het onderzoek in deze rapportage, is daarvan de uitwerking.

Dit onderzoek kent vier hoofdvragen:

1. Wat doen scholen momenteel in de praktijk met de beschikbare ruimte binnen de wettelijke kaders van onderwijstijd?
2. Lopen scholen die de beschikbare ruimte actief benutten of willen benutten tegen obstakels aan? En zo ja, welke?
3. Welke situatie(s) vinden scholen wenselijk vanuit
   a) een betere kwaliteit van onderwijs;
   b) een aantrekkelijk beroep en;
   c) het verhogen van leerprestaties/motivatie?
   En welke stappen kunnen zij zetten om daar te komen?
4. Hoe tevreden zijn de belanghebbende partijen in de school?

Invulling van onderwijstijd in de praktijk
Er zijn in totaal 749 voorbeelden van veranderde invulling van onderwijstijd aangeleverd door de schoolvestigingen. De invulling van onderwijstijd heeft veelal te maken met:

• Flexibele inrichting van het rooster
• Keuzelessen/-modules/flexuren
• Maatwerk/extra begeleidingsuren
• Stages/bedrijfsbezoeken (LOB)
• (Extracurriculaire) activiteiten
• Vakoverstijgende projecten `

In de casestudies hebben ze kunnen doorvragen op de overwegingen die scholen hebben om op deze manieren gebruik te maken van de beschikbare ruimte binnen de onderwijstijd. Zij geven aan dat hun keuzes voortkomen uit de schoolvisie. Onderdeel van deze visie is veelal eigenaarschap voor leerlingen en docenten, wat meer keuzevrijheid en een hogere mate van eigen verantwoordelijkheid vraagt. De scholen zoeken hierin naar een balans tussen deze waarden en de focus op het behalen van meetbare leerresultaten. Naast de onderwijskundige visie worden in de casestudies ook andere redenen voor hervormingen in de invulling van onderwijstijd genoemd. Het gaat bijvoorbeeld om een noodzaak om te bezuinigen (middels minder vaste lesuren), maatschappelijke drijfveren (mixen van leerlingen van onderwijssoorten als weerspiegeling van de maatschappij) of het profileren naar buiten als school.

Adviezen
De adviezen die respondenten in de vragenlijst en in de casestudies geven aan andere scholen gaan over inhoudelijke invulling van onderwijstijd, maar bovenal over het gelopen proces en de lessen die daaruit zijn geleerd. Ze adviseren elkaar om veranderbeslissingen vanuit de onderwijsvisie te maken, niet vanuit organisatorische of administratieve overwegingen. Om het draagvlak te bevorderen van alle betrokkenen (docenten, leerlingen, ouders en externe samenwerkingspartners) is het van belang om alle partijen goed te informeren en (voor wie dat relevant is) mee te laten beslissen. Dit draagt bij aan een gevoel van gezamenlijke verantwoordelijkheid.

Voor de daadwerkelijke invulling van de onderwijstijd adviseren scholen elkaar om leerlingen keuzemogelijkheden te bieden, maar om ze daarin niet té vrij te laten, om maatschappelijke relevantie in opdrachten buiten de school te zoeken, om in creatieve oplossingen en mogelijkheden te denken en om alle onderwijsactiviteiten ook echt als onderwijstijd in te roosteren.

Tot slot wordt geadviseerd om resultaten te monitoren en het proces te evalueren om aan de hand daarvan te kunnen doorontwikkelen.

Lees meer over de aanpak en de uitkomsten van het inventarisatieonderzoek in het rapport.