Onderzoeksrapport Anders organiseren? Teamwork!

Betreft: Verkenning naar het anders organiseren van onderwijs en de impact op het personeel
Uitgevoerd door: CAOP en Kohnstamm instituut
In opdracht van: Voion
Datum uitgave: mei 2019

Door het onderwijs anders te organiseren verwachten scholen hun leerlingen het beste voor te kunnen bereiden op het vervolgonderwijs, hun toekomstige baan en de maatschappij. Voion heeft een verkenning laten uitvoeren naar het anders organiseren van het onderwijs en de impact op het personeel. De inzichten en voorbeelden bieden inspiratie aan scholen wat betreft organisatorische condities en consequenties voor leraren en personeelsbeleid.

In de voorbereiding van het onderzoek is een literatuurstudie uitgevoerd. Het belangrijkste onderdeel van het onderzoek is de casestudy bij tien vo-scholen. Het onderzoeksrapport bevat:

• beweegredenen van vo-scholen om het onderwijs anders te organiseren
• de wijze waarop scholen het onderwijs anders organiseren
• de gevolgen van anders organiseren voor leraren t.a.v. de inhoud van het werk en verantwoordelijkheden, samenwerking en regelruimte, tevredenheid, professionele ontwikkeling en aantrekkelijkheid van het beroep
• de opbrengsten voor leerlingen en betrokkenheid en draagvlak van personeel
• tips uit de praktijk
• 10 schoolportretten ter inspiratie

Conclusies:
Een andere organisatie van het onderwijs heeft op verschillende manieren gevolgen voor het personeel.

• Brede inzet
  Docenten hebben een breder perspectief omdat zij intensiever bezig zijn met onderwijsontwikkeling, leerdoelen en leerlijnen, en vaak vakoverstijgend en interdisciplinair werken. De rollen en taken van docenten zijn daarmee afwisselender en daarnaast worden de lestaken ook anders. In het algemeen is er meer en intensievere samenwerking tussen docenten, wat inspirerend is, maar ook het nodige vraagt van docenten.
• Grote tevredenheid door betrokkenheid en eigenaarschap
  Docenten zijn tevreden met hun werk en halen er veel voldoening uit doordat ze betrokkenheid en eigenaarschap ervaren. Het werkplezier compenseert de extra tijdsinvestering. Tegelijkertijd valt het niet altijd mee om lestaken te combineren met ontwikkeltaken en een bredere verantwoordelijkheid te dragen in de onderwijsorganisatie. Leraren vragen dan soms teveel van zichzelf. Het werken in teams die verantwoordelijkheid delen, maakt de werkdruk beter hanteerbaar.
• Professionele ontwikkeling
  Docenten op scholen die anders organiseren hebben andere kennis en vaardigheden nodig. Het gaat hierbij zowel om andere pedagogisch-didactische vaardigheden en bredere vaardigheden, bijvoorbeeld in relatie tot onderwijsontwikkeling en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie op onderwijs. Ook zijn vaardigheden voor samenwerking van belang, bijvoorbeeld omdat docenten niet meer alleen, maar in teams voor de klas staan.
• Gevolgen voor ander personeel
  Op anders organiserende scholen zijn er mogelijkheden om onderwijsassistenten of –ondersteuners in te zetten, aanvullend op bevoegde leraren. Het gaat dan om een breed scala van onderwijsondersteuners, die vanuit verschillende achtergronden en disciplines van toegevoegde waarde zijn voor het onderwijsleerproces. Docenten kunnen zich hierdoor meer richten op vakinhoud en bijvoorbeeld op vernieuwingstaken. Een goede samenwerking en afstemming tussen leraren en onderwijsondersteuners kan bijdragen aan vermindering van werkdruk voor leraren.

Opbrengsten voor het onderwijs
In de praktijk blijkt dat een andere wijze van organiseren een positief effect heeft op de tevredenheid en motivatie van leerlingen. En ook het personeel is meer gemotiveerd. Dat komt doordat personeel meer samenwerkt, van elkaars kwaliteiten gebruik kan maken en van elkaar kan leren. Ook is de relatie tussen leerlingen en het personeel op scholen sterker geworden. Of de leerresultaten van de leerlingen ook beter zijn dan op de gemiddelde school in het voortgezet onderwijs, is een vraag die moeilijk te beantwoorden is. Het antwoord is onder andere afhankelijk van het type leerresultaat dat wordt bekeken. Vaak kijken anders organiserende scholen naar andersoortige leerresultaten dan scholen die het onderwijs nog frontaal organiseren. Een andere opbrengst heeft te maken met de aantrekkelijkheid van de school; op veel anders organiserende scholen zijn de leerlingaantallen toegenomen.
Deze opbrengsten zijn geen vanzelfsprekendheid voor anders organiserende scholen. Zelf wijzen zij op o.a. de volgende succes- en knelpunten als het gaat om het anders organiseren van onderwijs:

• Het belang van een goede visie;
• voldoende tijd voor het innovatieproces en
• draagvlak onder het personeel en personeelsleden die het innovatieproces mee willen helpen ontwikkelen.

Tien schoolportretten
Wilt u als school zelf aan de slag met het anders organiseren van het onderwijs? Het onderzoeksrapport bevat tips voor scholen die hun onderwijs anders (willen gaan) organiseren. Ook worden van tien scholen de aanpak, gevolgen en opbrengsten van het anders organiseren beschreven. Lees hun schoolportretten ter inspiratie.

Anders organiseren?
De afgelopen jaren zien we dat steeds meer scholen het onderwijs anders organiseren. Voion helpt scholen zich verder te ontwikkelen tot professionele organisaties waar een ontwikkelingsgerichte cultuur heerst van gezamenlijk verantwoordelijkheid nemen en van onderling vertrouwen. Dit rapport biedt actuele en relevante inzichten over de impact van anders organiseren op leraren. Om scholen verder te ondersteunen is Voion bezig met de ontwikkeling van een stappenplan op basis van de geleerde lessen uit het onderzoek. Wij houden u op de hoogte via onze nieuwsbrief. 

Download het rapport Anders organiseren? Teamwork! Verkenning naar de personele gevolgen van anders organiseren in het voortgezet onderwijs >>

  

Anders organiseren? Teamwork!