Betreft: Onderzoek naar de knelpunten van scholen met veel onbevoegd gegeven lessen
Door: Inspectie van het Onderwijs
Datum rapport: oktober 2017
Verspreid over de schooljaren 2015/2016 en 2016/2017 heeft de Inspectie van het Onderwijs bij in totaal 101 schoolvestigingen (282 afdelingen) voor voortgezet onderwijs onderzoek gedaan naar onbevoegd lesgeven. 22 van deze schoolvestigingen heeft de inspectie diepgaander onderzocht.
Het onderzoek had twee doelen: enerzijds beoordelen of scholen voldoen aan de wet- en regelgeving voor bevoegd lesgeven en anderzijds in kaart brengen hoe scholen omgaan met onbevoegd lesgeven.
Belemmeringen en redenen voor onbevoegd lesgeven
Uit de ingevulde vragenlijsten van alle 101 vestigingen komt naar voren dat 73 procent van de onderzochte scholen met veel onbevoegd gegeven lessen het vinden van geschikte en bevoegde docenten - zeker voor een deel van de vakken in het voortgezet onderwijs - een uitdaging vindt. Tijdelijke vervanging vanwege een moeilijk vervulbare vacature is dan ook de grondslag die scholen het meest aanvoeren voor onbevoegd gegeven lessen. Overigens is dat een wettelijk toegestane uitzonderingsmogelijkheid.
Een andere belangrijke reden voor onbevoegd gegeven lessen is dat vacatures vaak maar voor heel weinig uren zijn. 78 procent van de onderzochte scholen heeft vaak vacatures die te klein zijn om aantrekkelijk te zijn voor een nieuwe docent.
Type onbevoegde docent en kenmerken onbevoegde les
Scholen handelen veelal pragmatisch. Mede vanwege het geringe aantal lessen vragen scholen bevoegde docenten om een extra vak te verzorgen waarvoor ze niet bevoegd zijn. Op de onderzochte scholen blijkt 62 procent van de docenten die onbevoegd lesgeeft, wél een bevoegdheid te hebben, maar niet de juiste voor de les die ze geven.
Bekwame, maar onbevoegde docent
Wanneer de situatie van onbevoegd lesgeven langdurig bestaat en geen afspraken voor aanpassing zijn gemaakt, gaat het volgens de school zelf meestal om bekwame docenten; uitstekende docenten die goede resultaten behalen met de leerlingen. Daarnaast gaat het vaak om docenten die geen opleiding volgen vanwege ziekte of over enkele jaren met pensioen gaan. Lesgeven combineren met een opleiding is volgens de schoolleiders sowieso erg zwaar voor docenten. Bovendien leidt het tot een dilemma: schoolleiders willen de docenten wel laten opleiden, maar hebben hen tegelijkertijd nodig vanwege een tekort. De opleidingen worden bovendien als weinig flexibel ervaren en docenten die in opleiding gaan, krijgen weinig vrijstellingen volgens de schoolleiders. Het gaat overigens in veel gevallen om situaties die lang geleden zijn ontstaan en vermoedelijk voorkomen hadden worden als er in het verleden proactiever was ingezet op het behalen van een bevoegdheid.
Oplossingen
Hoewel schoolleiders en besturen veel moeite doen om het probleem op te lossen, zien de onderzoekers dat ze in de praktijk tegen allerlei problemen aanlopen. Complexe wetgeving en het lerarentekort maken het soms onmogelijk om alle lessen binnen de grenzen van de wet te geven. De onderzoekers hebben ook waar mogelijk meegedacht over oplossingen. Zo zien ze dat scholen zich meer zouden kunnen richten op een goed strategisch HRM-beleid.
De inspectie denkt verder aan meer flexibiliteit in de bevoegdhedenregeling, zonder concessies te doen aan de kwaliteit, zodat bekwame docenten breder inzetbaar of breder bevoegd worden. Voor dit soort zaken is het ministerie aan zet. Daarnaast zou nog meer flexibiliteit in de opleidingen helpen als lerarenopleidingen bijvoorbeeld een modulair opleidingssysteem ontwikkelen, waarbij studenten gezamenlijk een pedagogische en (vak)didactische basis volgen en daarna een vakspecialisatie. Hierin mogen de lerarenopleidingen initiatief nemen.
Ook specialisatie van docenttaken is een oplossing. Sommige docenten kunnen zich dan meer richten op de leerlingbegeleiding, terwijl andere docenten zich specifiek richten op de vakkennis en -ontwikkeling. De scholen dienen duidelijk te maken welk soort leraar zij willen.
Als laatste is imagoverbetering van de docent nodig. Dit moet leiden tot uitgebreide werving van nieuwe en het behouden van kwalitatief goed opgeleide leraren. Alle partijen dienen dat als opdracht te aanvaarden.
