Met het huidige lerarentekort en de vergrijzing van de beroepsgroep is het niet alleen essentieel om docenten te werven, maar moet ook alles in het werk worden gesteld om docenten te behouden. Binnen de RAP-regio Amsterdam & Zuid-Kennemerland staat het voorkomen van vroegtijdige uitval van startende leraren al jaren hoog op de agenda. Sinds vorig schooljaar maken zij daarbij gebruik van de BSL-ontwerptool, een tool voor de Begeleiding van Startende Leraren, dat de vorm van een korte scan heeft.
Goede begeleiding van startende leraren draagt bij aan de kwaliteit van het onderwijs, helpt het lerarentekort te bestrijden én het is belangrijk voor de verdere professionalisering van de leraar. Van 2014 tot 2019 heeft het ministerie van OCW dan ook subsidie verstrekt waarmee in negen regio’s een impuls is gegeven aan de begeleiding van startende leraren (het landelijke BSL-project). Marcelle Hobma was als projectleider Noord–Holland en Zuidelijk Flevoland betrokken, en zet haar werkzaamheden voort in haar huidige rol als projectleider RAP Groot Amsterdam & Zuid–Kennemerland, samen met mede-projectleider Sandra van Dalen. Marcelle is tevens projectleider zij-instroom bij de VU-lerarenacademie en programmanager van ROSA opleidingsschool (Regionale Opleidingsschool Amstelland e.o.). “In de functies die ik combineer, draait het eigenlijk altijd om opleiding, inductie en een Leven Lang Leren. Een goede begeleiding van startende leraren, dus een sterke inductieperiode van drie jaar, staat ook niet op zich. Het is het vervolg van de opleiding als docent en een voorloper op het traject van Leven Lang Leren. De RAP-regio Amsterdam & Zuid-Kennemerland werkt vanuit drie pijlers. De eerste is gericht op de werving/oriëntatie van potentiële docenten voor het vo en mbo. De tweede pijler is gericht op ‘groeien als docent’. Binnen deze pijler wordt aandacht besteed aan de professionalisering van begeleiders en coaches van starters. De derde pijler is gericht op SHRM. Binnen al deze pijlers is er aandacht voor starters. Voor de poort, in aanloop naar en tijdens het starterschap. Door het nijpende lerarentekort krijgt een goed inductieprogramma voor startende leraren ook landelijk gelukkig steeds meer aandacht.”
Samenwerking van belang
De RAP-regio Amsterdam & Zuid-Kennemerland en opleidingsschool ROSA zijn twee jaar geleden als een van de eersten met de tool aan de slag gegaan. “Vanuit opleidingsschool ROSA zijn 17 vo-scholen betrokken die deel uitmaken van 9 verschillende besturen. Deze scholen zetten vanaf 2013 al in op een sterk inductietraject, waardoor we mooi konden onderzoeken of de tool ook voldoende informatie biedt als je al aardig op weg bent.” De scholen voerden ieder de scan uit voor hun eigen organisatie en de opleidingsschool houdt de regie, maar die leidt tot verdere samenwerking en afstemming binnen de bredere RAP-regio waarvan in totaal 42 vo-scholen deel uitmaken. “De samenwerking binnen een RAP-regio is heel belangrijk”, benadrukt Marcelle. “De scan van de BSL-tool geeft aan waar ontwikkeling mogelijk is op vijf criteria. Input is te vinden via de BSL-tool, maar ook door het in gesprek gaan met scholen die een hogere score hebben. Zodra je de scans invult en de resultaten met elkaar gaat vergelijken, ben je al direct inhoudelijk bezig. Delen, denken, uitwisselen leidt tot meer en betere samenwerking op dit vlak. In die samenwerking kun je elkaar bovenbestuurlijk ook goed vinden. Bijvoorbeeld om startende docenten gecombineerd voldoende uren of een volledige aanstelling te bieden. Maar we kunnen ook gebruikmaken van een bovenbestuurlijke coach als het bij een scholengemeenschap aan tijd of middelen ontbreekt. Zo dek je met elkaar toch de regio af, en het scholingsaanbod dat in de RAP-regio wordt geboden om starters effectief te kunnen begeleiden. Het begeleiden van zij-instromers is namelijk een vak apart!”
Strak organiseren
De RAP-regio Amsterdam & Zuid-Kennemerland houdt de touwtjes strak in handen als het gaat om het organiseren van het inductietraject. “We roepen de scholen via een jaarplanning bij elkaar en organiseren verschillende, specifieke bijeenkomsten. Zo zorgen we ervoor dat de coaches samenkomen en gecombineerd met het niveau van de opleidingsschool betrekken we ook schoolleiders en bestuurders bij het traject. Dat vraagt om een strakke agenda en voortdurende communicatie. Stapsgewijs betekent dit dat we eerst de scan introduceren en het belang ervan benadrukken. Vervolgens maken de scholen de scans en die vergelijken we met elkaar. Daarna delen we de scholen op in clusters met ieder een eigen aanpak, gebaseerd op de vorderingen. Pak de BSL-tool dus zeker in een netwerk op, want men leert veel van en met elkaar.”
Eenvoudige scan
Marcelle startte in 2013 met acht andere projectleiders van ULO’S (universiteiten met een lerarenopleiding) aan de ontwikkeling van het landelijke BSL-traject. “Oorspronkelijk was het een project van drie jaar en uiteindelijk hebben we zeven jaar door mogen draaien. In 2020 stopte de subsidie, maar onze projectgroep besloot in stand te blijven. Ongeveer tegelijkertijd werd bekend dat in de accreditatie voor de opleidingsscholen het inductietraject een belangrijke rol speelt. De projectgroep besloot om, onder de vlag van de VO-raad, alle mooie materialen die we vanaf 2013 al hadden ontwikkeld in een tool te verwerken. In deze tool zijn de vijf criteria van OCW voor een goed inductietraject verwerkt (werkdrukvermindering, enculturatie, professionele ontwikkeling, observatie en begeleiding in de klas en intervisie en gerichte begeleiding) en we hebben daar nog een zesde aan toegevoegd: organisatie & borging. Deze zes criteria zijn duidelijk met een eigen kleur in de tool verwerkt en scholen kunnen met een eenvoudige scan, een soort nulmeting, zien hoe ze er binnen deze thema’s voorstaan. De resultaten van de scan worden verwerkt in een radar-model, een spinnenweb waarmee je direct met een score van 1 tot 5 kunt zien hoe je er als school op al deze aspecten voorstaat.”
Informatie en inspiratie
De BSL-tool is bovendien aangevuld met verdiepend materiaal zoals factsheets, achtergronden, onderzoekgegevens, heldere bronnen, producten en praktijkvoorbeelden vanuit het hele land en van gymnasium tot vmbo. “We willen het vooral heel praktisch houden zodat scholen zien hoe ze ervoor staan en waar ze nog actie moeten ondernemen. Naar aanleiding van hun scan kunnen ze doorklikken naar video’s, factsheets, onderzoek of praktijkvoorbeelden van andere regio’s om inspiratie en achtergrondinformatie op te halen. Aanvullend op de BSL–tool is een app voor het begeleidingsinstrument ICALT ontwikkeld. Deze zal begin 2023 beschikbaar zijn. Het zou mooi zijn wanneer de tool ook gebruikt gaat worden door het PO en MBO, dit is vooral een kwestie van de terminologie aanpassen. Hierover gaan we in we in gesprek met de PO-Raad en MBO Raad.”
Ogen openen
Het maken van de BSL-scan kan echt de ogen openen, zegt Marcelle. “Scholen kunnen zichzelf vooraf per indicator een cijfer geven: hoe denk je dat je er als organisatie voor staat? Het verschil met de resultaten uit de scan kunnen verrassend zijn. Het mooie is, dat de scan ook direct per indicator inspiratie en informatie biedt. Waar kun je verbeteren, waar kun je inspiratie halen, wat zijn producten die je kunt gebruiken? We hebben de tool vanwege de coronaperiode eerst zacht laten landen, maar gaan nu gas geven om het bij alle RAP-regio’s bekend te maken. Zo presenteer ik de tool bijvoorbeeld op 26 januari 2023 tijdens de conferentie van Samen Opleiden & Inductie in Amsterdam. Inductie is namelijk een bouwsteen van Samen Opleiden en de bouwsteen die daarna in beeld moet komen is een Leven Lang leren. Want ook na drie jaar wil je de startende docent blijven begeleiden en kun je direct het ontwikkelpad van Leven Lang Leren eraan vastknopen, met bijvoorbeeld ook tools van de VO-raad. Er zijn landelijk grote verschillen in de ontwikkelingsstadia van opleidingsscholen, de een is al heel ver met het inductietraject en de ander is net begonnen, en soms heeft het ook te maken met de complexiteit van je regio. Maar de noodzaak wordt gevoeld, besturen worden wakker en de nood is aan de man. De scenario’s van het lerarentekort tot 2030 zijn niet al te best, zeker niet in de Randstad. Dus we moeten er met zijn allen alles aan doen om starters te behouden. En het is echt een gemiste kans als je het inductietraject zonder de BSL-tool vorm wilt geven, het is een handig hulpmiddel, biedt volop inspiratie en verbindt organisaties.”