Op het Comenius Dalton in Rotterdam is inclusie een belangrijk thema. De mavo-havo school in het multiculturele Rotterdam zoekt ‘elke dag naar manieren om onszelf verder te ontwikkelen en onze school inclusiever te maken’. En daar hoort ook werken aan diversiteit bij, volgens directeur Somaia Yaagoub. Docenten en onderwijsondersteunend personeel van de school volgden daarom op 9 november onder leiding van prof. dr. Saniye Çelik, een inspiratiesessie over diversiteit en inclusie. ‘Diversiteit gaat om het besef dat iedereen iets toevoegt’.
| Onze samenleving is divers en multicultureel. Voion wil VO-scholen inspireren om te werken aan een meer diverse en inclusieve onderwijsarbeidsmarkt. Daarom heeft Voion onder andere een Handreiking Diversiteit en Inclusie opgesteld; een stappenplan voor een divers en inclusief personeelsbeleid voor onderwijspersoneel. Eén belangrijke stap is bewustwording en draagvlak creëren. Dat begint met het gesprek voeren over de vele aspecten van diversiteit, zoals dat gebeurde tijdens de inspiratiesessie Diversiteit & Inclusie die Voion met de VO-raad organiseerde op het Comenius Dalton Rotterdam. |
Diversiteit is meer dan verschillen tussen gender en kleur
Een belangrijk uitgangspunt bij bewustwording is dat diversiteit meer is dan verschillen tussen gender of kleur. Of zoals diversiteit tijdens de sessie werd geduid: ‘Diversiteit behelst alle aspecten waarop medewerkers van elkaar kunnen verschillen. Het gaat daarbij zowel om zichtbare verschillen, zoals geslacht en leeftijd, als ook om niet zichtbare verschillen, zoals normen, waarden, overtuigingen, behoeften, werkstijlen en karaktereigenschappen’. Inclusie is een belangrijke voorwaarde voor diversiteit. Dat gaat over erbij horen en jezelf kunnen zijn. Inclusie betekent ook ruimte geven aan alle diversiteitsaspecten en nadenken over de grenzen daarin.
Voorafgaand aan de sessie hebben de deelnemers tien leervragen geformuleerd. De vraag wat diversiteit en inclusie precies is, is daar één van. Andere belangrijke vragen die onder de teamleden leven zijn bijvoorbeeld: Hoe kan ik omgaan met diversiteit in de klas en hoe doe ik dat in een verhardende maatschappij?
Naast diversiteit & inclusie, komt een veilige werkomgeving en reflectie op inclusief gedrag aan bod. Dat gebeurt via filmpjes en opdrachten afgewisseld met een presentatie van de Leidse hoogleraar diversiteit en inclusie Saniye Çelik.
Inzichten en inclusief gedrag
De groepsdiscussies leveren interessante inzichten op. Een greep uit de reacties: ‘We hebben meer gemeen dan we denken’, ‘We denken te veel in vooroordelen’, ‘Er is altijd iemand die hetzelfde heeft meegemaakt als jij, ook al lijken jullie zo verschillend’, ‘Het is maar de verpakking, van binnen zijn we allemaal hetzelfde’. Laten we niet kijken naar die verschillen, maar laten we kijken naar de overeenkomsten, zeggen de aanwezigen.
Het sluit goed aan op de uitgangspunten van de sessie: ‘Van binnen beginnen is buiten winnen’ – inclusie begint bij de blik naar binnen, en bij ‘Hoe verhoud ik mij tot de ander die anders is dan ik?’ Dat laatste is soms ingewikkelder dan het lijkt, want ‘mensen hebben de neiging om positievere eigenschappen toe te schrijven aan de groep(en) waartoe zij behoren’ blijkt uit onderzoek. Dit hokjesdenken kan leiden tot polarisatie, subgroepvorming en stereotyperingen en bij onvoldoende bewustzijn van vooroordelen tot discriminatie en uitsluiting. Het waarom van diversiteit en inclusie scherp hebben is daarom belangrijk, net als bij jezelf beginnen, door uit de hokjes te stappen.
Paradoxen? Normen vaststellen en evalueren
Bij diversiteit horen ook paradoxen: ‘Daar waar je gelijkwaardigheid wil creëren, ontstaat ook ongelijkwaardigheid. Daar waar inclusie wordt genoemd, ontstaat ook exclusie’, wordt er gezegd. Een inclusieve cultuur is nooit af. ‘Met elkaar vaststellen welke normen wij als team met elkaar willen hanteren voor gedrag en samenwerking en deze normen regelmatig evalueren’ is een concrete manier om met die paradoxen aan de slag te gaan.
De verbinding opzoeken en aansturen op een inclusief werkklimaat zorgt ervoor dat positieve effecten van diversiteit en inclusie benut worden en negatieve effecten worden geminimaliseerd. Van die positieve effecten zijn de meesten overtuigd: meer kennisdeling, betere besluitvorming en meer creativiteit. Die komen optimaal tot bloei in een inclusief werkklimaat en daar is weer psychologische veiligheid voor nodig, maar ook betrokkenheid en invloed in besluitvorming.
Inclusieve cultuur vraagt om psychologische veiligheid
De deelnemers buigen zich ook over de eigen waarden in relatie tot de belangrijkste diversiteitsperspectieven: gelijkwaardigheid, legitimiteit, creativiteit, verbinding en arbeidsmarkt. Ook de inclusieve cultuur komt uitgebreid aan bod. Met als belangrijke vragen: Wanneer voelde jij je erbij horen? en Wanneer kon je jezelf zijn? Volgens de deelnemers kun je jezelf zijn als je waardering, respect en erkenning krijgt; als er ‘psychologische veiligheid’ is om jezelf te kunnen zijn’. Microagressie hoort daar niet bij. Zoals: ‘Een werknemer met een migratieachtergrond aanspreken als koffiejuffrouw, subtiele of onderhuidse opmerkingen die iemand kleineren of beledigen, of iemand niet op een gelijkwaardige manier aanspreken’.
Concreet aan de slag met een veilige werkomgeving
Concreet aan de slag gaan met een nog veiligere werkomgeving gebeurt via het invullen van een Mentimeter waaruit een score volgt op verschillende dimensies van psychologische veiligheid. In subgroepen bespreken de deelnemers op welke aspecten de ervaren psychologische veiligheid nog beter kan worden in het eigen team. Daar hoort ook de vraag bij wat we willen vasthouden voor een veilige, prettige werkomgeving. Volgens een van de deelnemers is dat ‘Altijd bij iemand terecht kunnen’. Anderen noemen: ‘Er voor elkaar zijn’, ‘Je gehoord voelen’ en ‘Op elkaar kunnen bouwen’.
Ruimte is belangrijk
Ruimte speelt een grote rol in een inclusief werkklimaat, namelijk ‘De ruimte voelen om je professie goed uit te kunnen voeren ofwel– professionele autonomie’, maar ook de ruimte om ‘Onvrede uit te spreken en daaraan opvolging te geven’. Ook voor psychologische veiligheid geldt dat van binnen naar buiten kijken belangrijk is, inclusief het besef dat er meerdere waarheden bestaan. ‘Onderzoek je eigen overtuigingen,’ is het advies van een van de deelnemers. En: ‘Sta daarin vooral open voor meningen van anderen’.
Inclusie is nooit af
Directeur Somaia Yaagoub blikt na afloop tevreden terug op de bijeenkomst. Het personeelsbestand van haar school is al redelijk divers: “Zowel op zichtbare kenmerken als op competenties, maar inclusie is nooit af”, zegt Yaagoub die zelf een Marokkaanse achtergrond heeft. “Het was heel fijn om de tijd te nemen om deze belangrijke thema’s met elkaar te bespreken en naar elkaar te luisteren. De belangrijkste les die ik uit de inspiratiesessie haal is dat we nog meer kunnen en willen focussen op waardecreatie van iedere werknemer. Iedereen en alle schakels voegen waarde toe. Overslaan of niet benutten van een schakel is waardeverlies. Daarvoor is het ook belangrijk om de ander de ruimte te laten om zichzelf te zijn. Die boodschap willen we ook leerlingen meegeven.”
"Het thema zal regelmatig op de agenda staan", zegt directeur Yaagoub, "en hoewel we het vandaag vooral over inclusief werknemerschap hebben gehad, willen we vooral ook leerlingen hierbij betrekken, want daar draait het om. Wij willen uitdragen dat iedereen zichzelf kan en mag zijn."