Het profielvak Dienstverlening & Producten (D&P) is binnen het vmbo een breed oriënterend profielvak. Het biedt leerlingen de kans om kennis te maken met diverse werkvelden en daardoor een gemotiveerde keuze te maken voor een toekomstige beroepsopleiding. Niet verwonderlijk dus dat steeds meer scholen dit profielvak aanbieden. Maar hoe richt je de school veilig in op zo’n breed en sectoroverstijgend profiel? Barbera Wiersma, directeur van het Platform vmbo D&P, en D&P-docent Jorein van der Put delen hun ervaringen.
Vmbo ’t Venster in Arnhem is dit schooljaar overgestapt van een school met verschillende profielen naar een volledige D&P-school. De reden? Jorein van der Put legt het uit: “We zien dat leerlingen het vaak lastig vinden om al in het tweede jaar een profiel richting een vervolgopleiding te kiezen. Met het D&P-profiel hoeven leerlingen die keuze pas in het vierde jaar te maken.” Barbera Wiersma vult aan: “D&P biedt scholen bovendien veel vrijheid om een eigen focus aan te brengen. Scholen kunnen naast het profielvak D&P verschillende keuzevakken aanbieden. Op die manier kunnen ze het profielvak D&P zo inkleuren dat het past bij de school, de docenten en de regio. Scholen kunnen bijvoorbeeld keuzevakken zoals Voeding en beweging, Robotica, Dans-, acteer- en zangactiviteiten of Werken aan natuur en milieu kiezen.” Jorein beaamt dat: “Op ‘t Venster hebben we bijvoorbeeld altijd al veel aandacht gehad voor cultuur, ondernemen en sport. Binnen D&P kunnen we dat als keuzevak aanbieden. Zo behouden we onze eigen kwaliteiten als school, dat is heel fijn.”
Inventarislijsten en VR-voorbeelden
Maar hoe bied je de verschillende praktijkonderdelen op een goede en vooral veilige manier aan? “Dat vraagt nogal wat van de docenten, maar ook van de inrichting van de praktijklokalen”, vertelt Barbera. “Het is belangrijk dat de lokalen voldoen aan de veiligheidsvoorschriften, dat de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig zijn en dat docenten bekwaam zijn in het vak dat ze geven. Als je een ruimte echt voor het D&P-profiel gaat inrichten, heb je met verschillende disciplines en dus met veel verschillende apparaten, machines en materialen te maken. Op de website van het Platform vmbo D&P bieden we daarom een handige inventarislijst aan. En we geven digitale voorbeelden van praktijklokalen, waarbij je virtueel door een lokaal kunt lopen. Maar juist omdat er zoveel mogelijkheden zijn, is het lastig om een duidelijk antwoord te geven waaraan zo’n lokaal moet voldoen. De VR-voorbeelden zijn dan ook vooral bedoeld als inspiratie.”
Praktijklokaal ‘lenen’
Jorein vertelt hoe ’t Venster dit aanpakt: “We hebben twee vleugels in het gebouw helemaal ingericht voor D&P. Daarbij hebben we vooral gekeken wat we al aan apparatuur en machines hebben en hoe we die kunnen inzetten in de verschillende modules. Tegelijkertijd realiseren we ons ook dat we niet alles in huis hebben wat nodig is. Dat kan ook bijna niet met dit profiel. Voor ons lag de oplossing in het maken van afspraken met een mbo-school en bedrijven in de buurt. Daar kunnen we terecht als we bijvoorbeeld een spuitcabine of andere machines willen gebruiken die we zelf niet hebben. Het leuke aan deze manier van werken is dat we als school meer de verbinding met bedrijven en instellingen in onze omgeving opzoeken. Dat is heel leerzaam voor de leerlingen en bedrijven vinden het zelf ook leuk.”
Welke beschermingsmiddelen nodig?
Terug naar het eigen praktijklokaal. Hoe zorgt ’t Venster ervoor dat er veilig gewerkt kan worden? Jorein: “We hebben grote ruimtes waar diverse hoeken zijn ingericht met apparatuur. Die voldoen uiteraard aan de veiligheidseisen en worden regelmatig gekeurd. We hebben er verder voor gezorgd dat er goede zichtlijnen zijn, zodat je als docent alles goed kunt overzien. In de voorbereiding hebben we met ons team, op basis van de lesmodules, ook goed gekeken welke persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) nodig zijn voor de verschillende apparaten. Zo voorkom je ook dat je bijvoorbeeld te dure mondmaskers aanschaft, of beschermingsmiddelen die je eigenlijk helemaal niet nodig hebt. Dat kan veel in de kosten schelen! We hebben bovendien samen met de directie creatief gekeken naar mogelijkheden om de middelen te financieren. Zo kwamen we erachter dat we sommige zaken konden betalen vanuit de stimuleringsregeling Sterk Techniekonderwijs, omdat ook binnen het D&P-profiel techniek aangeboden wordt. Handig om te weten nietwaar?”
Ruimte voor eigen invulling
Creativiteit en oplossingsgericht werken waren voor ’t Venster sowieso de kernwoorden bij het omschakelen naar D&P. “Er liggen niet altijd pasklare oplossingen klaar, dus je moet zelf aan de slag”, aldus Jorein. “Wij vonden het handig om de PBM’s centraal in de praktijkruimte te plaatsen, zodat je er als leerling niet omheen kunt. Daarnaast biedt het thematisch werken veel ruimte voor eigen initiatief. De theoretische basis is voor iedereen gelijk, maar de praktijk kun je zelf invullen. Wij hebben bijvoorbeeld bij het eerste thema ‘Sportschool’ de koppeling gemaakt met lessen over EHBO en veilig werken. Zo maken we leerlingen bewust van het belang van veilig werken nog voordat ze met de apparaten en machines aan de slag gaan! Want veiligheidsbewustzijn, zowel bij leerlingen als bij docenten, is een basisvoorwaarde om veilig te kunnen werken.”
Instructiekaarten Platform vmbo D&P
Ook maakt ‘t Venster dankbaar gebruik van de veiligheids- en instructiekaarten van het Platform vmbo D&P. Barbera licht toe: “Op de veiligheids- en instructiekaarten staat per apparaat, machine of handeling beschreven wat je als leerling moet doen en waar je op moet letten. Heel handig om deze kaarten te hangen bij de apparaten of werkplekken waar ze van belang zijn, zoals ze bij ’t Venster doen. Het Platform vmbo D&P heeft de instructiekaarten ontwikkeld op verzoek van én in samenwerking met D&P-docenten. Ze zijn dus gericht op de dagelijkse praktijk in het D&P-lokaal! De regelgeving geeft duidelijke doelstellingen: er moet veilig en gezond gewerkt worden. Er wordt niet gezegd hoe je dat concreet moet aanpakken. Daarom hebben we op de website Veilig praktijklokalen van het Platform (http://www.veiligepraktijklokalen.nl/dp) ook een pagina gewijd aan Arbo. Dit deel van de website besteedt aandacht aan wetgeving, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid. Dat helpt docenten en directies om met elkaar goede afspraken te maken over veiligheid.”
Uitdagend én leuk
Jorein haakt daar graag op in: “Je kunt als docent niet overal verstand van hebben. Zeker bij D&P komen de docenten vaak uit andere vakgebieden. We hebben bij ons mensen uit de techniek en de horeca, maar ook van de algemene vakken. Die zijn niet allemaal op de hoogte van alle regels, richtlijnen en risico’s. Bijscholingen en de opleiding Docent & Kennismanager D&P bieden wel veel handvatten, maar niet iedereen zal of kan die meteen oppakken. Het is vooral belangrijk om over vaardigheden te beschikken – of die te ontwikkelen – waarmee je de meest voorkomende problemen kunt voorkomen of oplossen. Denk aan zelf onderzoek doen, creatief denken, hulp van anderen inschakelen én het gesprek met je directie aangaan. Gelukkig hebben wij enthousiaste docenten in huis, die al in meer of mindere mate beschikken over deze vaardigheden. Dus we kwamen samen een heel eind. En ook de directie zat er heel positief in. Dat was heel fijn, want veilig werken is niet alleen belangrijk voor de leerlingen, maar ook voor het welzijn van de docenten. Zo’n nieuw profiel helpt om dáár met elkaar weer eens bij stil te staan. Als ik terugkijk, was het uitdagend maar ook heel leuk om het D&P-profiel te implementeren op onze school. Het heeft ons in ieder geval heel veel nieuwe energie, creativiteit en enthousiasme opgeleverd. Ik hoop dat andere scholen dat ook zo ervaren!”
Lees ook het schoolvoorbeeld van Vmbo ’t Venster in Arnhem in de Arbocatalogus-VO over het gebruik van PBM’s in het praktijklokaal D&P >>